باسمه تعالي به سايت گسترش سيستمهاي اطلاعات پروژه در ايران (ساپ ايران) خوش آمديد.
اين سايت همزمان با ايام عيد سعيد غدير در تاريخ ۲۸/۱۰/۸۴ با كمك خداوند متعال راه اندازي گرديد. در اين سايت به تبادل نظر و اشتراك تجربيات در حوزه ساپ (سيستم اطلاعات پروژها ) خواهيم پرداخت . اگر براي اولين بار است كه وارد اين سايت مي شويد از طريق بخش عضويت مي توانيد عضو سايت شويد. در اين صورت از مي توانيد از بخشهاي اطلاعاتي سايت بهره مند شده و همچنين مطالب و تجربياتتان در اين حوزه را با نام خودتان در سايت منتشر نماييد. ادامه مطلب ....
..
طبقه‌بندي نرم‌افزارهاي آزاد و غيرآزاد
نوشته شده زهرا احمدي
در اينجا تعاريفي از طبقه‌بندي نرم‌افزارهايي كه غالباً با مباحث مربوط به نرم‌افزارهاي آزاد تداخل پيدا مي‌كنند، خواهيم داشت. عكس زير توضيح مي‌دهد كه كدام طبقه‌بندي با ديگري تداخل دارد يا جزيي از طبقه‌بندي ديگر است.
نرم‌افزار آزاد، نرم‌افزاري است كه به هر فردي اجازه‌ي استفاده، كپي، توزيع، خواه لفظ‌به‌لفظ و خواه با اعمال تغييرات و نيز رايگان يا با پرداخت هزينه را مي‌دهد. درواقع، همه‌ي اين امكانات مستلزم دسترسي به كد منبع است. توليدكنندگان و افراد علاقه‌مند در اين حوزه معتقدند كه: "اگر كد منبع نرم‌افزاري در دسترس نباشد، نرم‌افزار نيست". اين يك تعريف ساده از اين نرم افزارها بود. تعاريف كاملتر را مي‌توانيد در اينجا ببينيد. اگر برنامه‌اي آزاد باشد، بطور بالقوه ميتواند در زمره‌ي سيستمهاي عملياتي آزاد، نظير گنو يا نگارش آزاد سيستم گنو/لينوكس قرار گيرد.
راههاي مختلفي براي "آزاد" كردن يك برنامه وجود دارد. در ادامه برخي از اين راهها توضيح داده شده‌اند. آزادي در مقوله‌ي نرم‌افزار آزاد به معناي Freedom و نه به معناي رايگان و بدون هزينه مي‌باشد.
هنگامي كه يك شركت نرم‌افزاري اعلام مي‌كند كه محصولش يك نرم‌افزار آزاد است، هميشه شروط توزيع اصلي آن را چك كنيد تا مطمئن شويد كه كاربران، واقعاٌ، به تمامي آزاديهايي كه دلالت بر آزاد بودن نرم‌افزار دارد، دسترسي دارند.
بسياري از زبانها دو كلمه‌ي متمايز از هم براي "free" به معناي "آزادي" و "free" به معناي هزينه‌ي صفر دارند. مثلاً، فرانسوي‌ها از دو كلمه‌ي "libre" و "gratuit" استفاده مي‌كنند. انگليسي‌ها از كلمه‌ي "gratis" كه به معناي رايگان است، استفاده مي‌كنند، اما اين كلمه، صفت متعارفي براي تعريف "آزادي" نيست. نرم‌افزارهاي آزاد، اغلب قابل اطمينان‌تر از نرم‌افزارهاي غيرآزاد هستند.
اصطلاح متن‌باز (Open Source) توسط بعضي افراد به همان معناي نرم‌افزار آزاد، با اندكي تفاوت، به كار مي‌رود. به هر جهت، اين نرم‌افزارها مجوزهايي را مي‌پذيرند كه محدوديتهايي روي آنها ايجاد مي‌كند. برخي ترجيح مي‌دهند كه اصطلاح "نرم‌افزار آزاد" را بكار برند، چون به آزادي دلالت دارد؛ چيزي كه "متن‌باز" ندارد. توضيحات بيشتر در زمينه‌ي "متن‌باز" را مي‌توانيد اينجا بخوانيد.
نرم‌افزار Public domainنرم‌افزاري است كه copyrightشده نيست. اگر كد منبع در دسترس نباشد، حالت خاصي از نرم‌افزارهاي آزاد غير copyleft پيش مي‌آيد؛ به اين معني كه ممكن است برخي از نسخه‌ها يا نگارش‌هاي تغييريافته‌ي آن، به هيچ‌وجه، آزاد نباشند.
در برخي حالات، يك برنامه‌ي قابل اجرا ميتواند در زمزه‌ي نرم‌افزارهاي Public domain باشد ولي كد منبع آن در دسترس نباشد. در اين حالت، نرم‌افزار آزاد نيست، چون لازمه‌ي آزاد بودن نرم‌افزار دسترسي به كد منبع است. درضمن، اغلب نرم‌افزارهاي آزاد جزء public domainها نيستند. كپي‌رايت هم ندارد؛ در حاليكه دارندگان كپي‌رايت به طورقانوني، با استفاده از مجوز نرم‌افزار آزاد، به هر فردي امكان استفاده از نرم‌افزار را مي‌دهند.
نرم‌افزار Copylefted نرم‌افزار آزادي است كه شرايط توزيع آن به‌گونه‌اي است كه افرادي كه بخواهند آنرا مجدداً توزيع نمايند، نمي‌توانند هيچ‌گونه محدوديت جديدي، هنگام توزيع مجدد و يا تغيير نرم‌افزار روي آن اعمال كنند؛ به اين معني كه هر نسخه‌ي نرم‌افزار، حتي اگر تغيير يافته، بايد آزاد باشد.
در پروژه‌ي GNU، ما تمامي نرم‌افزارهايي را كه نوشتيم، copyleft كرديم؛ چون هدفمان اين بود كه به هر كاربر آزاديهايي را كه "نرم‌افزار آزاد" بر آن دلالت دارد، داده باشيم.
Copyleft يك مفهوم عام است؛ براي اينكه يك برنامه، واقعاً، كپي‌لفت شود، بايد از يك مجموعه شرايط خاص توزيع استفاده كنيد. راههاي ممكن زيادي براي نوشتن شرايط توزيع copyleft وجود دارد، بنابراين، طبق اين گفته، مجوزهاي زيادي در حيطه‌ي نرم‌افزار آزاد copyleft ميتواند وجود داشته باشد. به هرجهت، در عمل، تقريباً، كليه‌ي نرم‌افزارهاي copylefted از مجوز عمومي گنو (GNUGeneral Public License) استفاده مي‌كنند. وجود دو گونه‌ي متفاوت مجوز Copyleft، معمولاً، غير قابل استعمال با يكديگر است؛ به عبارت ديگر، تلفيق يك كد با يك مجوز و كد ديگري با مجوز ديگر غيرقانوني است؛ بنابراين بهتر است كه افراد، براي مجموعه‌ي اين گونه نرم‌افزارها از يك مجوز copyleft واحد استفاده كنند.
نرم‌افزار آزاد non-copylefted، بر خلاف copylefted، اجازه‌ي توزيع مجدد، تغيير و نيز اضافه‌كردن محدوديتهاي جديد را به كاربر مي‌دهد.
اگر برنامه‌اي آزاد باشد اما copylefted نباشد، ممكن است برخي از نسخه‌ها يا نگارش‌هاي تغييريافته‌ي آن به هيچ‌وجه آزاد نباشند. يك شركت نرم‌افزاري ميتواند برنامه‌اي را، با يا بدون تغييرات، كامپايل كند و فايل قابل اجراي آن را به عنوان يك محصول نرم‌افزاري اختصاصي توزيع نمايد.
X Window System نمونه‌اي از اين برنامه‌ها است. كنسرسيوم X، X11 را با شرايطي توزيع نموده كه درحال حاضر، نرم‌افزار آزاد non-copylefted مي‌باشد. اگر بخواهيد، مي‌توانيد يك نسخه از آن را كه همان شرايط توزيع را دارد، به صورت آزاد دريافت كنيد. البته نگارش‌هاي غيرآزادي نيز دارد كه ايستگاه‌هاي كاري عمومي و بوردهاي گرافيكي PC، صرفاً با نگارش‌هاي غيرآزاد آن، درست، كار مي‌كنند. اگر از اين سخت‌افزارها استفاده مي‌كنيد، X11 نرم‌افزار آزادي براي شما نمي‌باشد. توليدكنندگان X11 تا مدتها اين برنامه را غيرآزاد كرده بودند.
نرم‌افزار GPL-covered
GNU GPL يكي از مجموعه مجوزها، براي يك برنامه‌ي copyleft، با شرايط توزيع خاص مي‌باشد. پروژه‌ي GNU از اين مجوز، به عنوان تبيين شرايط توزيع، براي اغلب نرم‌افزارهاي GNU مي‌باشد.
GNU System يك سيستم عملياتي كاملاً آزاد شبه يونيكس مي‌باشد. يك سيستم عملياتي شبه يونيكس از چندين برنامه تشكيل شده است. سيستم گنو شامل همه‌ي نرم‌افزارهاي گنو مي‌باشد؛ درست مشابه بسياري از پكيج‌هاي ديگر مثل سيستم X Windows و TeX كه، اصولاً، نرم‌افزار گنو نيز نيستند.
ما از سال 1984 مؤلفه‌هاي سيستم گنو را طراحي و جمع"آوري نموده‌ايم؛ اولين نسخه‌ي آزمايشي تحت عنوان "سيستم گنوي كامل" در 1996 بيرون آمد. در سال 2001 سيستم گنوي Hurd با قابليت اطمينان بالايي شروع به كار كرد. به مرور زمان، سيستم گنو/لينوكس، يكي از شاخه‌هاي نورسته‌ي سيستم گنو كه از لينوكس به عنوان كرنل استفاده مي‌كرد، يكي از سيستمهاي موفق در دهه‌ي 90 شد.
از آنجايي‌كه هدف گنو آزاد بودن است، هر مؤلفه‌ي واحدي در سيستم گنو بايد آزاد باشد. هر يك از اين مؤلفه‌ها ميتواند آزاد نباشد. به هر حال از نرم‌افزارهاي آزاد non-copylefted، مثل سيستم X Windows مي‌توانيم و استفاده هم مي‌كنيم.
“GNU programs” يا همان برنامه‌هاي گنو را مي‌توان با “GNU software” يا نرم‌افزار گنو معادل دانست. به يك برنامه، برنامه‌ي گنو گوييم، هرگاه يك نرم‌افزار گنو باشد. همچنين مي‌توانيم به آن “GNU package” يا پكيج گنو گوييم.
“GNU software” يا نرم‌افزار گنو، نرم‌افزاري است كه تحت حمايت "پروژه‌ي گنو" منتشر شده‌است. اگر برنامه‌اي "نرم‌افزار گنو" باشد، به آن "برنامه‌ي گنو" يا "پكيج گنو" نيز گوييم. فايل README يا راهنماي هر پكيج گنو بايد اين موضوع را خاطرنشان كرده باشد.
اغلب پروژه‌هاي گنو، و نه همه‌ي آنها، copyleft مي‌باشند؛ به هرحال همه‌ي نرم‌افزارهاي گنو بايد "نرم‌افزار آزاد" باشند.
برخي از نرم‌افزارهاي گنو، توسط كارمندانبنياد نرم‌افزار آزاد نوشته مي‌شوند، اما اكثر آنها با مشاركت داوطلبان و علاقه‌مندان انجام مي‌گيرند. به برخي از اين نرم‌افزارهاي مشاركتي، توسط همين بنياد، و برخي ديگر نيز توسط مشاركت‌كنندگاني كه اين برنامه‌ها را نوشته‌اند، كپي‌رايت داده مي‌شود.
نرم‌افزار نيمه‌آزاد نرم‌افزاري است كه آزاد نيست، اما همراه با اجازه‌ها و دسترسي‌هاي خاص، جهت استفاده، نسخه‌برداري، توزيع و تغيير (شامل توزيع نگارش‌هاي تغييريافته)، با اهداف غيرانتفاعي، بيرون مي‌آيد. PGP يكي ار نمونه‌هاي اين نرم‌افزارها مي‌باشد.
نرم‌افزارهاي نيمه‌آزاد، انصافاً، از نرم‌افزارهاي اختصاصي، كه در ادامه در مورد آن نيز صحبت خواهيم نمود، بهتر هستند، اما همچنان مشكلات و محدوديتهايي را به دوش مي‌كشند كه باعث مي‌شود نتوانيم از آنها در يك سيستم عملياتي آزاد استفاده كنيم.
محدوديتهاي كپي‌لفت به اين علت طراحي شده‌اند كه از آزادي‌هاي اساسي و پايه‌ي كاربران حمايت كنند. براي ما، تنها توجيه وجود هر محدوديت در استفاده از يك برنامه جلوگيري از افزودن محدوديتهاي بيشتر، توسط ديگر افراد، در برنامه مي‌باشد. برنامه‌هاي نيمه‌آزاد اين محدوديتهاي اضافي را براي اهداف كاملاً خودخواهانه‌ي خود(!) دارند.
به حساب آوردن اين گونه نرم‌افزارها در يك سيستم عملياتي آزاد امري غيرممكن است؛ چون شرايط توزيع يك سيستم عملياتي با شرايط توزيع همه‌ي برنامه‌هايي كه در آن سيستم قرار دارند، ارتباط مستقيم دارد. اضافه كردن يك برنامه‌ي نيمه‌آزاد در اين سيستم همه‌ي سيستم را نيمه‌آزاد خواهد ساخت. به دو دليل نمي‌خواهيم اين موضوع رخ دهد:
1.ما باور داريم كه نرم‌افزار آزاد بايد براي همه، شامل مركز كسب و كار و نه صرفاً براي علاقه‌مندان و مراكز آموزشي، آزاد باشد. مثلاً مي‌خواهيم از يك مركز كسب و كار دعوت به عمل آوريم كه به طور كامل سيستم گنو را به كار برد؛ در اينجا ما ديگر نمي‌توانيم سيستمي را كه حتي يك برنامه‌ي نيمه‌آزاد دارد، براي اين منظور پيشنهاد دهيم.
2.توزيع تجاري سيستمهاي عملياتي آزاد، شامل سيستم گنو/لينوكس، از اهميت زيادي برخوردارند و كاربرن از تسهيلات توزيع CD-ROMهاي تجاري استقبال و تقدير زيادي به عمل مي‌آورند. وجود يك برنامه‌ي نيمه‌آزاد در اين سيستم‌ها باعث از دست دادن اين جايگاه خواهد شد.
بنياد نرم‌افزار آزاد، شخصاً، غيرتجاري است، و از اين رو ما بايد اجازه‌ي استفاده از يك برنامه‌ي نيمه‌آزاد را، به طور داخلي، بدهيم. اما ما اين كار را نمي‌كنيم، چون در آن صورت تلاش‌هايمان براي فراهم‌آوردن و به شمار آوردن يك برنامه در مجموعه‌ي گنو به نتيجه‌اي نخواهد رسيد.
اگر كاري وجود دارد كه در انجام آن نياز به نرم‌افزار حس مي‌شود، و تا وقتي‌كه يك برنامه‌ي آزاد براي انجام آن موجود مي‌باشد، گنو رخنه‌اي دارد. ما بايد به علاقه‌مندان خاطرنشان كنيم كه "ما هنوز ،در گنو، برنامه‌اي براي انجام اين كار نداشته‌ايم، بنابراين اميدواريم كه شما نمونه‌اي از آن بنويسيد". اگر ما خودمان از يك برنامه‌ي نيمه‌آزاد براي انجام اين كار استفاده كنيم، آنچه كه تاكنون گفته‌ايم زير سؤال مي‌رود؛ عملي شدن نوشتن يك برنامه‌ي آزاد و جايگزين، مستلزم عزم و تلاش ما، و ديگر افرادي كه نقطه‌نظرات ما را مي‌شنوند، مي‌باشد.
نرم‌افزار خصوصي يا سفارشي براي يك كاربر خاص (عموماً يك مؤسسه يا شركت) توليد مي‌شوند. آن كاربر آنرا براي شخص خود نگه مي‌دارد، از آن نيز استفاده مي‌نمايد، و آن را، به طور عمومي، خواه با كد منبع و خواه به فرم باينري، منتشر نمي‌كند.
از يك جهت مي‌توان گفت كه يك برنامه‌ي خصوصي، يك نرم‌افزار آزاد است و آن، هنگامي است كه به كاربر منحصر بفرد خودش تمامي حقوق و دسترسي ها را بدهد. به هرحال، در حالت كلي اين قاعده صدق نمي‌كند.
به طور كلي، اينكه يك برنامه توليد شود ولي به طور عمومي منتشر نشود، كار اشتباهي نيست. برخي اوقات، وقتي كه يك برنامه خيلي مفيد و كاربردي است، مضايغه از انتشار آن، انصافاً، كار انسان‌پسندانه‌اي نيست؛ هرچند كه، اغلب برنامه‌ها چندان عجيب و حيرت‌آور نيستند و اين مضايغه، عملاً آسيب‌رسان نيست. بنابراين، هيچ تناقضي بين توليد نرم‌افزار خصوصي يا سفارشي و اصول جنبش نرم‌افزار آزاد وجود ندارد. تقريباً همه‌ي استخدام‌هاي برنامه‌نويسان براي توليد نرم‌افزار سفارشي است؛ از اين رو غالب كارهاي برنامه‌نويسي مي‌توانند به روشي انجام گيرند كه با جنبش نرم‌افزار آزاد سازگار باشد.
نرم‌افزار اختصاصي نرم‌افزاري است كه نه آزاد است نه نيمه‌آزاد. استفاده از آن، توزيع مجدد آن يا تغيير آن ممنوع مي‌باشد، يا به كسب اجازه نياز دارد و يا محدوديتهاي اعمالي روي آن، آنقدر زياد است كه عملاً نمي‌توان، آزادانه، با آن كاري انجام داد. بنياد نرم‌افزار آزاد از اين قانون متابعت مي‌كند كه ما نمي‌توانيم هيچ برنامه‌ي اختصاصي را روي كامپيوترمان نصب نماييم؛ البته به جز برنامه‌هاي موقتي كه با اهداف خاصي، به عنوان جايگزيني براي يك برنامه‌ي آزاد، نوشته مي‌شوند. گذشته از اين بحثها، كاملاً محسوس است كه هيچ توجيه قابل قبولي براي عدم نصب يك برنامه‌ي اختصاصي وجود ندارد.
اصطلاح freeware تعريف روشن و قابل قبولي ندارد، اما، به طور معمول، براي پكيج‌هايي است كه اجازه‌ي توزيع مجدد، اما بدون اعمال تغييرات، را مي‌دهند. در ضمن كد منبع آنها نيز در دسترس نمي‌باشد. اين پكيج‌ها نرم‌افزار آزاد نيستند، در نتيجه لطفاً، اصطلاح “freeware” را به جاي “free software” به كار نبريد.
Shareware نرم‌افزاري است كه به افراد امكان توزيع مجدد نسخه‌ها را مي‌دهد، اما اظهار دارد كه اگر فردي بخواهد به استفاده از نسخه‌ها ادامه دهد لازم است هزينه‌اي به عنوان حق مجوز بپردازد. Shareware نرم‌افزار آزاد نيست، حتي نيمه‌آزاد هم نيست. دو دليل براي توضيح اين نكته داريم:
1.در اغلب sharewareها، كد منبع در دسترس نيست؛ از اين رو، به هيچ وجه، نمي‌توانيد برنامه را تغيير دهيد.
2.sharewareها امكان ايجاد يك نسخه و نصب آن را، بدون پرداخت حق مجوز، به كاربر، و حتي به افراد سفارش‌دهنده در فعاليت‌هاي غيرانتفاعي، نمي‌دهند. (در عمل، اغلب افراد اين شرط توزيع را ناديده مي‌گيرند، اما اين شرايط اجازه‌ي اين كار را نمي‌دهد.)
نرم‌افزار تجاري، نرم‌افزاري است كه توسط يك مركز تجاري (كسب و كار)، با هدف كسب پول از فروش و استفاده‌ي نرم‌افزار، توليد مي‌شود. “Commercial” و “Propietary” يك چيز نيستند! اغلب نرم‌افزارهاي تجاري "اختصاصي" نيز هستند، اما نرم‌افزارهاي آزاد تجاري و نزم‌افزارهاي غيرآزاد غيرتجاري نيز وجود دارند.
به عنوان مثال، GNU Ada هميشه تحت مجوز GNU GPL توزيع مي‌شود، و هر نسخه از آن نرم‌افزار آزاد مي‌باشد؛ اما توليدكنندگان آن قراردادهاي پشتيباني را مي‌فروشند. هنگامي‌كه فروشندگان آنها با مشتريان آينده صحبت مي‌كنند، گهگاه مشتري‌ها اظهار مي‌كنند: "ما با يك كامپايلر تجاري اطمينانبيشتري داريم". فروشندگان پاسخ مي‌دهند: "GNU Ada يك كامپايلر تجاري است و نرم‌افزاري آزاد مي‌باشد.
شما نيز مي‌توانيد سطح آگاهي افراد را با بيان اين موضوع كه نرم‌افزار آزاد تجاري نيز امكان‌پذير است، بالاتر ببريد. اين كار نيز مسلماً مستلزم تلاش‌هايي است، نه اينكه بگوييد "Commercial" در حاليكه منظورواقعي‌تان “Proprietary” است.
معرفی خدمات و محصولات مدیریت پروژه و سیستمهای اطلاعات پروژه
به اطلاع کلیه سازمانها و شرکتهایی که در زمینه خدمات مدیریت پروژه یا سیستمهای اطلاعات پروژه فعالیت می نمایند می رساند سایت IranPMIS در راستای اهداف خود به منظور اطلاع رسانی این خدمات به جامعه مدیریت پروژه کشور اینگونه خدمات و محصولات را به رایگان در سایت منتشر می نماید. به این منظور لازم است اطلاعات لازم را برای مدیر سایت ارسال نمایند.
